မ်ိဳးဆက္ပြားက်န္းမာေရး ပညာရပ္ဆိုင္ရာ စကားလံုးမ်ား ~ လပ္ကီးျမိဳ႕ေတာ္

Reproductive Health Terminologies
မ်ိဳးဆက္ပြားက်န္းမာေရး ပညာရပ္ဆိုင္ရာ စကားလံုးမ်ား
စာေလးမွာ စိုးရိမ္မိေပမယ့္ ေနာက္ပိုင္း ေရးသားမယ့္ စာေတြ အတြက္ အေထာက္အကူ ျဖစ္ဖို႔ မ်ိဳးဆက္ပြား က်န္းမာေရးရဲ႕ ပညာရပ္ဆိုင္ရာ စကားလံုးေတြကို စုေဆာင္း ဘာသာျပန္လိုက္ပါတယ္။ ဘာသာျပန္ရာမွာ စာေထာင့္ေနျခင္း၊ အဓိပၸါယ္ မျပည့္စံု ကြဲလြဲျခင္းမ်ား ရွိေကာင္း ရွိႏိုင္ပါတယ္။ စာရႈသူ အေနျဖင့္ ပိုမို သင့္ေလ်ာ္မည္ ထင္ေသာ ဘာသာျပန္ခ်က္မ်ား ရွိပါက မွတ္ခ်က္တြင္ ေရးသား ေပးသြားရန္ တိုက္တြန္း လိုက္ပါတယ္။

Birth Spacing

သားဆက္ျခားျခင္း

ကေလး တစ္ဦးႏွင့္ တစ္ဦးၾကားတြင္ မိမိ လိုခ်င္ေသာ အခ်ိန္ကာလ တစ္ခု ျခားထားႏိုင္ရန္ ေဆာင္ရြက္ျခင္း။

Contraception

သေႏၶတားျခင္း၊ ကိုယ္၀န္ မရေအာင္ ျပဳလုပ္ျခင္း

ေခတ္ေပၚနည္း (သို႔) ေရွးရိုးနည္းမ်ား သံုးစြဲ၍ ကိုယ္၀န္ မရေအာင္ ျပဳလုပ္ျခင္း။

စကားခ်ပ္ ။ ။ သားဆက္ျခားျခင္းႏွင့္ သေႏၶတားျခင္းမွာ အဓိပၸါယ္ အတူတူပင္ ျဖစ္သည္။

Contraceptives

ပဋိသေႏၶ တားေဆး၊ တားနည္းမ်ား

ကိုယ္၀န္ မရေအာင္ အသံုးျပဳေသာ ေခတ္ေပၚ တားေဆး၊ ထိုးေဆး၊ သားအိမ္တြင္းထည့္ ပစၥည္း၊ ကြန္ဒံုး အစရွိသည္တို႔ကို စုေပါင္း ေခၚဆိုျခင္း ျဖစ္သည္။

Family Planning

မိသားစု စီမံကိန္း (တိုက္ရိုက္ ဘာသာျပန္ထားသည္ဟု ထင္ပါသည္ - စာေရးသူ။)

သားဆက္ျခားျခင္း အပါအ၀င္၊ ကာလသား ေရာဂါ ကာကြယ္ျခင္း၊ အိမ္ေထာင္ မျပဳမီ ဇနီးေမာင္ႏွံေလာင္းမ်ား ေဆးစစ္ျခင္း၊ ကေလးမရရွိေသာေၾကာင့္ ကုသမႈေပးျခင္း အစရွိသည့္ ေဆာင္ရြက္ေပးမႈမ်ားကို စုေပါင္း ေခၚဆိုျခင္း ျဖစ္သည္။ ေယဘုယ်အားျဖင့္ သားဆက္ျခားျခင္း (Birth Spacing) ႏွင့္ မိသားစု စီမံကိန္း (Family Planning) ကို အတူတူ သေဘာထား သံုးစြဲတတ္ၾကသည္။ တိတိက်က် ေျပာရလွ်င္ မတူေပ။ သားဆက္ျခားျခင္းမွာ မိသားစု စီမံကိန္း၏ အကိုင္းအခက္ တစ္ခုမွ်သာ ျဖစ္သည္။

စကားခ်ပ္ ။ ။ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ “မိသားစု စီမံကိန္း” ဟူသည့္ စကားကို အသံုးျပဳ ခဲသည္။ သားဆက္ျခားျခင္း၊ သားဆက္ျခား စီမံခ်က္ စသည္ျဖင့္သာ သတင္းစာ၊ အစီရင္ခံစာမ်ားတြင္ ထည့္သြင္း ေရးေလ့ရွိသည္။ လူႀကီးသူမမ်ား၏ အဆိုအရ မိသားစု စီမံကိန္း၏ အဓိပၸါယ္မွာ “လူဦးေရ ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္း” ဟု သေဘာေပါက္ ေစေသာေၾကာင့္ လူဦးေရ ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္းကို မႏွစ္သက္ေသာ လူႀကီးမင္းမ်ား အမ်က္ေတာ္ မရွေအာင္ ေရွာင္ကြင္း ေရးသားၾကေလသည္ဟု ဆိုသတတ္။

Reproductive Health

မ်ိဳးဆက္ပြား က်န္းမာေရး၊ မ်ိဳးပြား က်န္းမာေရး

ဒီစကားလံုးကေတာ့ ၁၉၉၄ ခုႏွစ္ အီဂ်စ္ႏိုင္ငံ ကိုင္ရိုၿမိဳ႕မွာ က်င္းပတဲ့ အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာ လူဦးေရႏွင့္ ဖြံ႔ၿဖိဳးေရး ညီလာခံ (ICPD – International Conference on Population and Development) ေနာက္ပိုင္းမွာ ေခတ္စားလာခဲ့တဲ့ စကားစုပါ။ ကမာၻ႔က်န္းမာေရး အဖြဲ႔က ေအာက္ပါအတိုင္း တိတိက်က် အဓိပၸါယ္ ေဖာ္ေပးထားပါတယ္။

"A state of physical, mental, and social well-being in all matters relating to the reproductive system at all stages of life. Reproductive health implies that people are able to have a satisfying and safe sex life and that they have the capability to reproduce and the freedom to decide if, when, and how often to do so. Implicit in this are the right of men and women to be informed and to have access to safe, effective, affordable, and acceptable methods of family planning of their choice, and the right to appropriate health-care services that enable women to safely go through pregnancy and childbirth."

မ်ိဳးဆက္ပြား က်န္းမာေရးဟာ သားဆက္ျခားျခင္း နဲ႔ မိသားစုစီမံကိန္းဆိုတဲ့ စကားစုေတြထက္ ပိုၿပီး က်ယ္ျပန္႔ပါတယ္။ အဓိက အခ်က္ေတြကို ဘာသာျပန္ရမယ္ဆိုရင္ ..

မ်ိဳးဆက္ပြား က်န္းမာေရးတြင္-

အသက္အရြယ္ က်ား မ မေရြး မ်ိဳးပြားအဂၤါမ်ား က်န္းမာသန္စြမ္းဖို႔

လူသားတို႔ ဘာ၀ျဖစ္ေသာ ဖို-မ ကိစၥကို ေရာဂါကင္းကင္း ေဘးရွင္းရွင္းျဖင့္ စိတ္ေက်နပ္စြာ ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ဖို႔

ကေလး ယူမည္၊ မယူမည္ ဆိုသည္ကို၄င္း၊ မည္မွ် ယူမည္ ဆိုသည္ကို၄င္း၊ မည္သည့္အခ်ိန္ယူမည္ ဆိုသည္ကို၄င္း မိမိသေဘာဆႏၵ အေလ်ာက္ ဆံုးျဖတ္ပိုင္ခြင့္ ရွိေစဖို႔

အမ်ိဳးသမီး၊ အမ်ိဳးသားတိုင္း မိသားစု စီမံကိန္းပါ နည္းလမ္းမ်ားကို သိရွိခြင့္၊ ရယူပိုင္ခြင့္ ရွိဖို႔

အမ်ိဳးသမီးမ်ား အသက္ အႏၱရာယ္ ကင္းစြာ ကေလး မီးဖြားႏိုင္ဖို႔

ဆိုတဲ့ အခ်က္အလက္မ်ား ပါ၀င္ပါတယ္။

စကားခ်ပ္ ။ ။ မိသားစု စီမံကိန္းရယ္၊ ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႔ရဲ႕ “က်န္းမာေရး” အဓိပၸါယ္ ဖြင့္ဆိုခ်က္ရယ္၊ လူ႔အခြင့္အေရး ေၾကညာစာတမ္းရယ္ကို ေရာသမ ေမႊလိုက္ရင္ မ်ိဳးဆက္ပြား က်န္းမာေရးကို ရရွိပါတယ္။

Reproductive Rights

မ်ိဳးဆက္ပြားက်န္းမာေရး ရပိုင္ခြင့္

ကုလသမဂၢ ပဋိညာဥ္ စာတမ္းမွာ ကတည္းက မ်ိဳးဆက္ပြားက်န္းမာေရး ရပိုင္ခြင့္ကို ထည့္သြင္း ေဖာ္ျပခဲ့ေသာ္လည္း လူ႔အခြင့္အေရး ေၾကညာစာတမ္းမွာ အတိအလင္း ထည့္သြင္း ေဖာ္ျပ ႏိုင္ခဲ့ျခင္း မရွိပါဘူး။ ၁၉၆၈ ခုႏွစ္ အီရန္ႏိုင္ငံ တီဟီရန္ၿမိဳ႕မွာ က်င္းပတဲ့ လူ႔အခြင့္အေရး ေၾကညာစာတမ္း ဆိုင္ရာ ညီလာခံက်မွ တိတိက်က် ေဖာ္ျပလာၿပီး ၁၉၇၄ခုႏွစ္က်မွ ကုလသမဂၢ အေထြေထြ ညီလာခံကေန အတည္ျပဳႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ စကားလံုး အတိအက် ကိုေတာ့ ကမာၻ႕က်န္းမာေရး အဖြဲ႔ ၀က္ဆိုဒ္မွာ ေအာက္ပါအတိုင္း ေဖာ္ျပထားပါတယ္။

"Reproductive rights rest on the recognition of the basic right of all couples and individuals to decide freely and responsibly the number, spacing and timing of their children and to have the information and means to do so, and the right to attain the highest standard of sexual and reproductive health. They also include the right of all to make decisions concerning reproduction free of discrimination, coercion and violence."

မ်ိဳးဆက္ပြား က်န္းမာေရး ရပိုင္ခြင့္မ်ားသည္ လူတစ္ဦးခ်င္းႏွင့္ လင္မယားစံုတြဲတို႔၏ အေျခခံ ရပိုင္ခြင့္မ်ား ေပၚတြင္ အေျခခံသည္။ လူတစ္ဦးခ်င္းႏွင့္ လင္မယားစံုတြဲတို႔သည္ ကေလး ယူမည္၊ မယူမည္ ဆိုသည္ကို၄င္း၊ မည္မွ် ယူမည္ ဆိုသည္ကို၄င္း၊ မည္သည့္အခ်ိန္ ယူမည္ ဆိုသည္ကို၄င္း မိမိ သေဘာဆႏၵအေလ်ာက္ ဆံုးျဖတ္ပိုင္ခြင့္ ရွိသည္။ ထိုသို႔ ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ရန္အတြက္ လိုအပ္ေသာ ပညာေပး အခ်က္အလက္မ်ားႏွင့္ အကူအညီမ်ားကို ရပိုင္ခြင့္ရွိသည္။ လိင္ႏွင့္ မ်ိဳးဆက္ပြားက်န္းမာေရး ေကာင္းမြန္ ေစရမည္။ ခြဲျခားဆက္ဆံျခင္း၊ မေလ်ာ္ၾသဇာ သံုးျခင္းႏွင့္ ညွင္းပန္း ႏွိပ္စက္ခံရျခင္းတို႔မွ ကင္းေ၀းစြာျဖင့္ မ်ိဳးဆက္ပြား က်န္းမာေရး ဆိုင္ရာ ဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ား ခ်ခြင့္ ရွိသည္။

Fertility

Production of a live birth (natality)
ကေလးအရွင္ ေမြးဖြားႏိုင္ျခင္း

ကိုယ္၀န္ေဆာင္ၿပီး အခ်ိန္တန္ေသာအခါ ကေလးကို အရွင္ ေမြးဖြား ေပးႏိုင္ျခင္းကို ဆိုလိုသည္။

Infertility

Inability to produce a live birth
ကေလး အရွင္ မေမြးဖြား ႏိုင္ျခင္း

Fecundity

Physiological capacity to conceive (reproductive potential)
ပဋိသေႏၶ ေဆာင္ႏိုင္ျခင္း၊ ကိုယ္၀န္ ရႏိုင္ျခင္း။

ပဋိသေႏၶ ေဆာင္ႏို္င္ျခင္းလို႔ ဆိုထားတဲ့အတြက္ ၄င္းကိုယ္၀န္ အဖတ္တင္သည္ ျဖစ္ေစ၊ အဖတ္မတင္သည္ ျဖစ္ေစ အက်ံဳးမ၀င္ေတာ့ပါ။ ဆိုလိုသည္မွာ အမ်ိဳးသမီးတစ္ဦးသည္ Fecund ျဖစ္ေသာ္လည္း Fertile ျဖစ္ခ်င္မွ ျဖစ္ေပမည္။ ဤစကားလံုးမွာ လူဦးေရဆုိင္ရာ ကြ်မ္းက်င္သူမ်ား (Demographers) အသံုးမ်ားေသာ စကားျဖစ္သည္။

Infecundity (sterility)

Inability of a woman to conceive a pregnancy
ပဋိသေႏၶ မေဆာင္ႏိုင္ျခင္း၊ ကိုယ္၀န္မရႏိုင္ျခင္း။

စကားခ်ပ္။ ။ ကေလး အရွင္ေမြးဖို႔ ေနေနသာသာ ကိုယ္၀န္ပင္ မရရွိႏိုင္ေသာ အေျခအေနကို ဆိုလိုရင္း ျဖစ္သည္။ Infertility ႏွင့္ အဓိပၸါယ္ ကြာျခားေၾကာင္း သတိျပဳပါ။ Infertility ဟု ဆိုလွ်င္ ထိုအမ်ိဳးသမီးသည္ ကိုယ္၀န္ေတာ့ ရလိုက္ေသးသည္။ ကေလးသာ အဖတ္မတင္ (သို႔) အရွင္ မေမြးျခင္းသာလွ်င္ ျဖစ္သည္။

Fecundability

Probability that a woman will conceive during a menstrual cycle

အမ်ိဳးသမီးတစ္ဦး၏ ဓမၼတာလာခ်ိန္ တစ္ခုႏွင့္ တစ္ခု ၾကားကာလ၌ ကိုယ္၀န္ ရႏိုင္ေျခ မည္မွ် ရွိသည္ကို ျပေသာ ကိန္းဂဏန္း။ (ျဖစ္တန္ကိန္း)

Miscarriage

သဘာ၀အေလ်ာက္ ကိုယ္၀န္ ပ်က္က်ျခင္း။

Abortion

သဘာ၀အေလ်ာက္ မဟုတ္ဘဲ လူတစ္ဦးဦးက နည္းလမ္း တစ္မ်ိဳးမ်ိဳးျဖင့္ ကိုယ္၀န္ ပ်က္က်ေစေအာင္ ျပဳလုပ္ျခင္းေၾကာင့္ ကိုယ္၀န္ ပ်က္က်ျခင္း။ ကိုယ္၀န္ ဖ်က္ခ်ျခင္း။

စကားခ်ပ္။ ။ ေဆးပညာ အသံုးအႏႈန္း (Medical term) ႏွင့္ သာမန္ အဂၤလိပ္ အသံုးအႏႈန္း (Layman English) ကြာျခားမႈ ရွိေၾကာင္း သတိျပဳပါ။ ေဆးပညာ ေလာကတြင္ ကိုယ္၀န္ အရြယ္အစား ေပၚမူတည္၍ ကိုယ္၀န္ ႏုလွ်င္ Miscarriage ကိုယ္၀န္ရင့္လွ်င္ Abortion ဟု ခြဲျခားေျပာဆိုသည္။ သို႔ရာတြင္ သာမန္ အဂၤလိပ္ အသံုးအႏႈန္း အေနျဖင့္ ဆိုလွ်င္ Abortion ဟူသည္ ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်ျခင္း ျဖစ္ၿပီး Miscarriage သည္ အလိုအေလ်ာက္ ကိုယ္၀န္ပ်က္က်ျခင္း ျဖစ္သည္။

Illegal Abortion

ဥပေဒအရ ခြင့္ျပဳထားခ်က္ မရွိဘဲ ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်ျခင္း။

Legal Abortion

ဥပေဒ ခြင့္ျပဳထားခ်က္ အရ ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်ျခင္း။

ကမာၻေပၚရွိ ႏိုင္ငံ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားတြင္ ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်ျခင္းကို ဥပေဒ အကန္႔အသတ္ျဖင့္ ခြင့္ျပဳတတ္ၾကသည္။ ထိုသို႔ ဥပေဒေၾကာင္းႏွင့္ ကိုက္ညီေသာ ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်ေပးျခင္းကို ဆိုလိုသည္။

ဥပမာ -
အိႏၵိယႏိုင္ငံ၏ ဥပေဒတြင္ မတရား ျပဳက်င့္ ခံရျခင္းေၾကာင့္ ရရွိလာေသာ ကိုယ္၀န္ကို တရား၀င္ ဖ်က္ခ် ေပးပိုင္ခြင့္ ရွိသည္။

Unsafe Abortion